Zespół Strategic Dreamers (Bartosz Frąckowiak, Anna Galas-Kosil, Ewa Kozik, Marta Michalak) został zaproszony przez British Council do przeprowadzenia badania organizacji z sektora kultury i sztuki/kreatywnego w celu analizy obecnych i przyszłych planów związanych ze współpracą polsko-brytyjską. Zaproponowaliśmy wyjście poza typowe schematy tworzenia projektów grantowych i odkrycie, jakie marzenia, nadzieje i potrzeby, nie zawsze wcześniej nazwane, mają badane organizacje. Ważnym elementem procesu było wykorzystanie metod strategic futures design do współtworzenia nowych modeli i praktyk związanych ze współpracą międzynarodową i zakwestionowania naszych dotychczasowych założeń na jej temat. W rzeczywistości, która jest niepewna, nieprzewidywalna, nacechowana kryzysami, kruchością i niepokojem, warto snuć własne marzenia i poszerzać pole wyobraźni, by odzyskać sprawczość i budować własną odporność.
Podczas rozmów, spotkań i wspólnych działań, na przecięciu indywidualnych, często bardzo zróżnicowanych perspektyw, wyłaniał się powoli silny głos osób pracujących w polu kultury i sztuki. Jest nim oddolna, głęboko uwewnętrzniona potrzeba zmiany, która uderza przede wszystkim w paradygmat budowania kapitału symbolicznego organizacji i osób poprzez liczbę, skalę i zasięgi realizowanych projektów.
Ludzie kultury chcą stworzyć nowe modele pracy i współpracy, na poziomie organizacyjnym i indywidualnym, w których DNA są wpisane zatrzymanie, namysł, introspekcja i konstruktywna ewaluacja, budowanie pogłębionych, długofalowych relacji międzyinstytucjonalnych na bazie relacji międzyludzkich, współpraca i dzielenie się zasobami, myślenie kategoriami odpowiedzialności i ekologii działania (tu możemy definiować bardzo różnie ekosystemy, o które chcemy dbać), budowanie siły i kapitału organizacji poprzez tworzenie warunków pracy i rozwoju uwzględniających realne potrzeby związanych z nią osób.
Nasz raport to swego rodzaju stopklatka w tym procesie zmiany.
Wyobrażając sobie współpracę przyszłości. Raport
Wyobrażając sobie współpracę przyszłości. Executive summary
10 spostrzeżeń i wniosków z raportu:
1. Kryzysy jako nowa norma
Stare formuły współpracy międzynarodowej nie są już adekwatne w obliczu nowej rzeczywistości. Kryzysy stały się nową normą. Pandemia COVID-19, Brexit, wojna w Ukrainie, kryzys energetyczny i inflacja radykalnie wpłynęły na sposób, w jaki ludzie pracują, odczuwają, tworzą sztukę i kulturę oraz podchodzą do projektów współpracy.
2. Nowe formaty i modele współpracy, nowy zestaw wartości i zasad
Wiele organizacji stwierdziło, że pewne rzeczy będą musiały się zmienić, wskazując, że są skłonne zaprojektować nowe formaty i modele współpracy oparte na nowym zestawie wartości i zasad, dostosowując je do nowej rzeczywistości.
3. Lokalność i translokalność
Potrzeba łączenia lokalności i budowania relacji nie w oparciu o tożsamości narodowe (brytyjskość i polskość), ale poprzez zrozumienie jak różne lokalne zjawiska czy procesy – kulturowe, społeczne, ekologiczne, ekonomiczne czy polityczne – łączą się ze sobą i od siebie różnią.
4. Proces, a nie produkt
Temat skupienia się na procesie współpracy i nadania mu priorytetu powracał raz po raz podczas wielu rozmów i na kilku warsztatach. Procesualne podejście do projektu zakłada dużą uważność na to, co powstaje podczas konkretnych spotkań, z nieprzewidywalnych sytuacji, w spontanicznej atmosferze.
5. Otwartość na zmiany i elastyczność
Perspektywa ta stoi w opozycji do projektów sformalizowanych, w których warunki są sztywno określone z góry, co uniemożliwia jakąkolwiek modyfikację założeń i/lub celów w odpowiedzi na zmieniające się okoliczności zewnętrzne lub wewnętrzną dynamikę procesu. Nowy sposób myślenia o projektach zakłada otwartość na zmiany i elastyczność – obie te cechy umożliwiają wysokojakościową współpracę. „Nieoczywiste odkrycia”, zaufanie i zrozumienie stają się możliwe, gdy do projektu włącza się nieliniowość, nieprzewidywalność, czas na rozmowę i bycie ze sobą. Nie ma z góry ustalonego zestawu wyników projektu; podlegają one zmianom i wyłaniają się ze spotkania w określonych warunkach i okolicznościach.
6. Inna koncepcja czasu
Uczestnicy badania mówili też o innej koncepcji czasu, która jest niezbędna dla takiego sposobu realizowania projektu. Zamiast sztywnych ram i nieelastycznych harmonogramów artykułowano potrzebę zwolnienia tempa, „dania sobie czasu na bycie ze sobą”, spotkania bez ustalonego celu czy kierunku. W takiej sytuacji może powstać wspólnota, której współpraca zapewni poczucie sensu. (…) W takim układzie jest miejsce na powrót do różnych etapów projektu, kolejne iteracje, nieliniowe działania, przeskoki, organizowanie czasu w reakcji na to, co powstaje w procesie.
7. Rzeczy powstające w procesie i improwizowane tworzą bardziej zrównoważone sieci
Paradoksem wymienianym przez uczestników jest to, że rzeczy stworzone w warunkach emergentnych, spontanicznych, improwizowanych i autentycznych często torują drogę do bardziej zrównoważonej sieci współpracy w porównaniu z projektami opartymi na sztywnych strukturach i domkniętych programach.
8. Błędy jako zasoby
Tego rodzaju proces pozostawia również przestrzeń i czas na potencjalne błędy. Jak podkreślił jeden z uczestników, ważne jest, aby „stworzyć warunki dla możliwości porażki.” Błąd z tej perspektywy nie jest właściwie porażką, gdyż nie wynika z braku czy deficytu, ale jest rozumiany jako potencjalny zasób. (…) Porażki, czyli błędy, na których można się uczyć i rozwijać i które nie prowadzą do unieważnienia projektu. Błąd jest również postrzegany jako źródło innowacji. W rzeczywistości z potknięcia lub przejęzyczenia może powstać bardziej interesujący ruch lub struktura językowa niż z perfekcyjnego wykonania ustalonego planu. Podobnie, bardzo interesujące, jakościowe i innowacyjne rezultaty mogą powstać w wyniku błędu popełnionego w trakcie współpracy. Uczestnicy warsztatów podkreślali, że jeśli grantodawca pozwoli na popełnianie błędów, beneficjenci będą mieli możliwość obniżenia napięcia.
9. Wzajemne zrozumienie swoich uprzedzeń
Uczestnicy podkreślali także potrzebę stworzenia systemowego mechanizmu współpracy, który pozwoliłby na „wzajemne rozpoznanie i zrozumienie swoich uprzedzeń”, czyli doświadczenie tego, jak widzą nas Brytyjczycy, a także ujawnienie tego, jak my widzimy ich, a następnie zweryfikowanie, co w tych „wzajemnych projekcjach” jest zgodne z rzeczywistością, a co jest jedynie uprzedzeniem. W tym kontekście podkreślano również znaczenie zaufania i osobistych relacji, które pozwalają ludziom komentować wzajemnie swoje zachowania, w tym uprzedzenia i stereotypy, na metapoziomie, w przyjaznej i bezpiecznej atmosferze.
10. Dostępność
Temat dostępności pojawił się jako priorytet dla wielu polskich organizacji. Proponowano różne działania w ramach współpracy z osobami wykluczonymi, zarówno fizycznie, jak i mentalnie. Niektóre z nich dotyczyły zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami miejsca w renomowanych instytucjach, np. umożliwienia im prezentowania swoich prac w salach wystawowych jako pełnoprawnym artystom.
Raport prezentujący wyniki badań (wersja skrócona i pełna) można pobrać w formie pdf poniżej.